T.C.

UŞAK ÜNİVERSİTESİ

HAYVAN DENEYLERİ YEREL ETİK KURULU (UÜHADYEK) YÖNERGESİ

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Kısaltmalar

Amaç

MADDE 1- (1) Bu yönergenin amacı; Uşak Üniversitesi’nde deney hayvanları ile yapılacak olan bilimsel araştırma, test, tıbbi uygulamalar, eğitim, öğretim gibi temel etkinliklerde kullanılan yöntem ve materyaller ile ilgili kabul edilebilir etik standartların belirlenmesine, Uşak Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu’nun (UÜHADYEK) kuruluş ve çalışmalarına, yapılması planlanan işlemlerin sunulmasına, araştırma ve çalışma önerilerinin incelenmesine ve izin verilmesine, yapılan uygulamaların izlenmesine, deney hayvanları üzerinde yapılan bütün prosedürlerin kayıt altına alınmasına ve bu prosedürlerin anında ya da geriye doğru izlenebilmesine, bütün işlemlerin denetlenebilirliğinin sağlanmasına ve ilgili işlemlerin gerektiğinde sonlandırılmalarına ilişkin esasları belirlemektir.

Kapsam

MADDE 2- (1) Bu yönerge, Uşak Üniversitesi’nde deney amacıyla kullanılacak hayvanların kullanımından önce alınması gereken izinleri, bu amaçla UÜHADYEK’nun oluşturulmasını, çalışma usul ve esaslarını, kurulun görevleri ile eğitim, denetim ve yükümlülüklerini kapsar.

Dayanak

MADDE 3- (1) Bu Yönerge, 15 Şubat 2014 tarih ve 28914 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik” ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca 13.12.2011 tarihli ve 28141 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Deneysel ve Bilimsel Amaçlar için Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmelik” hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar ve kısaltmalar

MADDE 4- (1) Bu Yönerge’de geçen;

a) 3R ilkesi (Replacement: Yerine Koyma, Reduction: Azaltma ve Refinement: Arındırma): Mümkün olan her durumda, canlı hayvan yerine bilimsel açıdan geçerli başka alternatif bir yöntem ya da deneme stratejisinin uygulanması, proje hedeflerinden ödün vermeden kullanılacak hayvan sayısının olabildiğince azaltılması, hayvanlara acı, eziyet, ızdırap çektirecek ve kalıcı hasar oluşturacak prosedürlerin iyileştirilerek hayvan refahının artırılmasını,

b) Araştırma projesi: Uygulanmasına başlanmamış ve bilimsel bir amacı olan projeyi,

c)  Başkan: Uşak Üniversitesi, Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Başkanını,

ç) Başkan vekili: Uşak Üniversitesi, Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Başkan vekilini,

d) Başvuru formu: Uygulanmasına başlanmamış olan projeyle ilgili olarak düzenlenen ve Etik Kurula sunulan formu,

e) CITES Sözleşmesi: 20 Haziran 1996 tarihli ve 22672 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmeyi,

f)  Deney Hayvanı: Deneyde kullanılan veya kullanılacak olan hayvanı,

g) Deney Hayvanı Ünitesi: Uşak Üniversitesi bünyesinde deneysel ve bilimsel amaçla hayvanlar üzerinde her türlü prosedür ve prosedürlerin gerçekleştirildiği, hayvanların tür özellikleri gözetilerek, stressiz ve sakin bir hayat sürdürebilecekleri, veteriner hizmetlerinin verildiği, Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan çalışma izni bulunan birimi,

ğ) Deney: Hayvan yetiştiriciliği ve ıslahı ile ilgili deneysel olmayan uygulamalar ile koruyucu, tanı amaçlı ve/veya tedavi edici Veteriner Hekim’liği uygulamaları dışında hayvanlar üzerinde yapılacak olan her türlü uygulamayı,

h) Etik Kurul (UÜHADYEK): Uşak Üniversitesi’nde bilimsel araştırma, tıbbi uygulamalar ve eğitim - öğretim gibi temel etkinliklerde kullanılacak deney hayvanları ile yapılacak işlemleri etik ilkeler çerçevesinde değerlendirmeyi, görüş bildirmeyi, önerilen protokolleri incelemeyi, izin vermeyi, uygulamaların izlenmesini ve bu işlemlerin anında ya da geriye doğru izlenebilmelerini sağlayan Uşak Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulunu,

ı) Etik: Araştırmalarda kullanılacak hayvanlarla ilgili olarak insan ve hayvan yaşamını ilgilendiren bilimlerde yapılabilecek hareketlerin sınırları, hayvana yönelik yapılacak tutum ve davranışa yol gösterici evrensel kuralları,

i)  HADMEK: Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulunu,

j) Hayvan Refahı Birimi: Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlarda kurulması zorunlu olan, hayvanların refahı ve bakımından sorumlu, Veteriner Hekim, Veteriner Sağlık Teknikeri veya Veteriner Sağlık Teknisyeni unvanına sahip en az bir kişiden, kullanıcı kuruluşlarda ise bu unvanlardan birine sahip bir kişiye ilaveten biri yerel etik kurul üyesi olmak üzere en fazla üç kişiden oluşan birimi,

k) İn Vivo Deney: Canlı ortamda yapılan deneyi,

l) İnsancıl Öldürme Metodu: Hayvanın kendi türüne has, en az fiziksel ve duyusal ağrı, eziyet ve sıkıntıya maruz kalacağı şekilde yaşamının sonlandırılmasını,

m) İyi Laboratuvar Uygulamaları: Klinik çalışmalar dışındaki sağlık ve çevre güvenliği çalışmalarının planlanması, yapılması, izlenmesi, kaydedilmesi, arşivlenmesi ve rapor edilmesi şartları ve yönetim usulleri ile ilgili kalite sistemini,

n) Prosedür: Hayvanların; çoğaltılması ya da genetiği değiştirilmiş hayvan soyunun devam ettirilmesi süreçleri dâhil, iyi Veteriner Hekim’lik uygulamalarına uygun olarak bir iğnenin batırılmasının oluşturduğu acıya eşit veya daha fazla acı, eziyet, ızdırap veya kalıcı hasara sebep olabilecek şekilde, bilinen veya bilinmeyen sonuçları olan, deneysel, diğer bilimsel veya eğitici amaçlarla kullanılmasını,

o) Rektör: Uşak Üniversitesi Rektörünü,

ö) Sorumlu Veteriner Hekim: Kurum veya kuruluş içinde deney hayvanı yetiştirilmesi, üretilmesi bakımından sorumlu ve deney hayvanları kullanım sertifikasına sahip, tam gün ünitede çalışan, hayvan deneyleri konusunda en az bir yıl tecrübeli Veteriner Hekimi,

p) Üniversite: Uşak Üniversitesini, ifade eder.

İKİNCİ BÖLÜM

UÜHADYEK’nun Görevleri ve Çalışma İlkeleri

UÜHADYEK’nun görevleri

MADDE 5- (1) UÜHADYEK’nun görevleri şunlardır;

a) Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik hükümleri ile Merkezi Etik Kurulun belirlediği etik ilkeler ve iyi laboratuvar uygulamaları çerçevesinde kendi çalışma usul ve esasları hakkında yönerge hazırlamak ve mevzuat değişikliklerine göre güncelleyerek HADMEK’nun onayına sunmak,

b) HADMEK tarafından yapılan denetimler neticesinde tespit edilen eksikleri en kısa sürede tamamlayarak HADMEK’e bildirmek,

c) Deney hayvanları üzerinde yapılacak tüm işlemlerin etik yönden kabul edilebilir sınırlarını belirleyerek çalışma protokollerini onaylamak veya gerekçeli olarak kabul etmemek,

ç) Kurum içinde deney hayvanı kullanılması sürecinin 3R ilkelerine ve etik kurallara uygun olarak sürdürülmesini denetlemek ve bu amaçla gerekli düzenlemeleri yapmak,

d) Deney hayvanları üzerinde yapılacak işlemlerin onaylanmış protokole uygun olarak yapılmasını sağlamak ve gerektiğinde sonlandırmasına karar vermek,

e) Deney hayvanlarıyla çalışacak personelin gerekli eğitimi almasını sağlamak ve deney hayvanları kullanım sertifikası bulunması şartıyla hayvan deneyleri yapılmasına izin vermek. Bu amaçla HADMEK’nun en son direktiflerine göre sertifika programları düzenlemek,

f) Deney hayvanı kullanılarak elde edilenlerle aynı veya daha yüksek düzeyde bilgi sağlayabilecek, ancak hayvan kullanılmayan veya en az sayıda hayvan kullanılan ya da daha az acı verilen prosedürler içeren alternatif yöntemlerin geliştirilmesine ve doğrulanmasına katkıda bulunacak ve bu alanda araştırmayı teşvik edecek uygulamalar yapmak,

g) Deney hayvanlarının üretilmesini, yetiştirilmesini, barındırılmasını ve nakil koşulları ile deneylerin yapıldığı laboratuar koşullarının ve ekipmanların etik yönden uygun olup olmadığını denetlemek ve uygun görmediği durumlarda deney hayvanı kullanılmasını engellemek,

ğ) Deney hayvanı kullanımı ile ilgili her türlü veriyi toplamak ve kullanılan deney hayvanlarının yıllık raporunu hazırlamak ve Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu’na sunmak,

h) Deneysel çalışmalar sonunda ortaya çıkan atıkların, ölü hayvanların ve tıbbi atıkların 09.08.1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesince bertarafını sağlamak,

ı) 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun ve ilgili mevzuatın getirdiği hükümler çerçevesinde; deney hayvanlarının kayıt altına alınmalarını ve izlenebilmelerini sağlamak,

i) UÜHADYEK tarafından düzenlenecek eğitim sertifika programlarını otuz gün önce HADMEK’e bildirmek ve eğitim sonunda başarılı olarak sertifika alan kursiyerleri HADMEK’e bildirmek,

j) Deneyde kullanılan hayvanların, prosedür sonrası sahiplendirilmesi veya çiftçilik sistemine iadesinde sakınca görülüp görülmediği hakkında karar vermek.

UÜHADYEK’nun Çalışma İlkeleri

MADDE 6- (1) UÜHADYEK, aşağıda belirtilen ilkeler doğrultusunda çalışır;

a) Etiğin yaşama saygı ilkesi her türlü hayvan türü için geçerli kabul edildiğinden, bilimsel araştırmalarda kullanılması zorunlu olan deney hayvanlarına kötü muameleleri engellemek,

b) Deney hayvanlarının, Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen amaçlar kapsamında kullanılmasını sağlamak,

c) Ağır acı, stres ya da buna denk eziyet veren deneylerde bir hayvanın bir defadan fazla kullanılmamasını, zorunlu olarak kullanılması gerekiyorsa bunun sağlam bilimsel gerekçelere dayandırılmasını sağlamak,

ç) Eğitim amacıyla kongre, konferans ve seminerlerde ağrı ve acı veren deneylerin yapılmamasını sağlamak,

d) Hayvanlara mümkün olduğu kadar az acı çektirerek ve en az strese sokarak bilimsel açıdan güvenilir veri elde edilmesini sağlamak,

e) Araştırmalar süresince kullanılan deney hayvanlarına, türüne uygun şartlar hazırlamak, en iyi fizyolojik, davranışsal ve çevresel koşulların teminini sağlamak,

f) Eğitimli personel tarafından uygun koşullarda deney hayvanı bakımını sağlamak,

g) Canlı hayvanlarda yapılacak deneysel çalışmaların Veteriner Hekim tarafından ya da ehil kişilerin denetiminde yapılmasını sağlamak,

ğ) Araştırıcılar tarafından deneysel hedef noktaların belirlenmesini sağlamak, çalışmanın mevcut olanaklar göz önüne alınarak sonuçlandırılabilirliğini değerlendirmek,

h) Araştırılan bilginin elde edilmesinde geçerliliği kanıtlanmış alternatif yöntemler varsa hayvan deneylerini etik olarak uygun görmemek ve daha önceden ayrıntılı olarak yapılmış deneylerin tekrar edilmesinin önlenmesini sağlamak,

ı) Deney için en uygun hayvan ve yöntemin seçilmesini ve bilimsel sonucu verebilecek en az sayıda hayvan kullanılmasını sağlamak,

i) Deney hayvanlarına gereksiz acı ve ağrı verecek deneylerde uygun bir anestezi yöntemi uygulanmasını ve araştırmalarda uygun ağrı kesici ve anestezi kullanılmasını sağlamak,

j) Anestezinin, hayvan için deneyin kendisinden daha fazla travmatik olması ve deneyin amacına uygun olmaması durumunda deneyin yapılmasını engellemek,

k) Deneyin etik ilkeler çerçevesinde yapılması ve amacına uygun olması için Veteriner Hekim kararı ile anesteziden çıktığında önemli oranda acıya maruz kalacak olan hayvanın, ağrı kesici araçlarla tedavi edilmesi, bu mümkün değilse insancıl bir yöntemle öldürülmesi ve deney hayvanının araştırma sürecinde ya da sonunda yaşamına son verilmesi işlemlerinin uygun gerekçelerle yapılmasını sağlamak, şiddetli ve sürekli ağrı çeken veya normal yaşamını sürdüremeyecek duruma gelen deney hayvanları ile kamu sağlığı ve çevresi için risk oluşturabilecek deney hayvanlarının en uygun yöntemle acı duymayacak şekilde yaşamlarına son verilmesini sağlamak,

l) Deneyin insan veya hayvanların hayati ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli önem taşımadığı kanaatine varıldığında, hayvanın uzun süreli ağır acı yaşayacağı ya da yaşayabileceği bir deneye tabi tutulmasının önlenmesini sağlamak,

m) Araştırmada kullanılan ve yaşamlarını sürdüren deney hayvanlarına, deney sonunda sağlıklı yaşam koşullarının teminini sağlamak,

n) Hayvanları ağır ve uzun süreli acıya maruz bırakacak deneylere, etik ilkelere titizlikle uyulması halinde onay vermek.

o) Deneyde kullanılarak ölen hayvanların doku ve organlarının paylaşılması kapsamında diğer başvurularda değerlendirilmesini sağlamak,

ö) Onay verilen projelerde, içerikte ve çalışmaya katılacak kişilerde yapılacak değişiklikleri takip etmek ve gerekli izinlerin alınmasını sağlamak,

p) Yalnızca kendi bünyesindeki hayvan refahı biriminin denetiminde gerçekleştirilecek prosedürlere izin vermektir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

UÜHADYEK’nun Kuruluşu, Üyelerin Nitelikleri, Görev Süresi ve Çalışma Yöntemi

UÜHADYEK’nun kuruluşu ve üyelerin nitelikleri

MADDE 7- (1) Uşak Üniversitesi, Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu 9 (dokuz) üyeden oluşur. Bunlar;

a) Etik Kurul Başkanı,

b) Başkanvekili,

c) Kurum veya kuruluş içinde deney hayvanı yetiştirilmesi, üretilmesi bakımından sorumlu ve deney hayvanları kullanım sertifikasına sahip, tam gün ünitede çalışan, hayvan deneyleri konusunda en az bir yıl tecrübeli Veteriner Hekim,

ç) Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü’nden bir temsilci,

d)Fen-Edebiyat Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden deney hayvanları ile çalışma yapan bir temsilci, 

e) Diş Hekimliği Fakültesi’nden bir temsilci,

f) Tıp Fakültesi’nden bir temsilci,

g) Deney hayvanları ile çalışmayan ve kurum ile çıkar ilişkisi olmayan T.C. vatandaşı sivil bir üye,

ğ) Kurum ile çıkar ilişkisi olmayan sivil toplum kuruluşuna  kayıtlı T.C. vatandaşı bir üye.

(2) UÜHADYEK’nda görev alacak en az bir üyenin in vivo hayvan deneylerinde en az bir yıl deneyimli ve doktora/tıpta uzmanlık derecesine sahip olması gereklidir.

UÜHADYEK’na atama ve görev süresi

MADDE 8- (1) UÜHADYEK’na atama ve görev sürelerine ilişkin esaslar aşağıda belirtilmiştir:

a) Etik kurul başkanı, başkanvekili ve üyeleri Rektör tarafından atanır. Atamalar veya onay ile görevlendirilmeler, Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu’na bildirilir.

b) UÜHADYEK üyelerinin görev süresi dört yıldır. Görev süresi biten üye yeniden atanabilir veya onay ile görevlendirilebilir.

c) Bir takvim yılı içerisinde izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan üyenin üyeliği kendiliğinden düşer. Üyelik sıfatının ölüm, emeklilik, ayrılma gibi herhangi bir nedenle sona ermesi veya üyeliğin düşmesi halinde, yerine aynı usulle ve kalan süreyi tamamlamak üzere ayrılan üyenin niteliklerini taşıyan yeni bir üye iki ay içinde görevlendirilir.

ç) Bu Yönerge hükümlerine aykırı hareket ettiği tespit edilen kişiler UÜHADYEK üyesi olarak görevlendirilmez.

UÜHADYEK’nun çalışma yöntemi

MADDE 9- (1) UÜHADYEK’nun çalışma yöntemi aşağıda belirtildiği gibidir.

a) Başkanın gündemli çağrısı üzerine en az ayda bir defa ve üyelerin en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır. Gerektiğinde başkanın daveti üzerine ek toplantı yapılabilir.

b) Başkanın katılmadığı toplantılarda başkanvekili UÜHADYEK toplantılarına başkanlık eder. Kararlar, oy çokluğu ile alınır. Oy eşitliği halinde başkan veya başkanvekilinin oyu yönünde karar verilir.

c) Çalışmalarda kullanılan tüm deney hayvanlarına ilişkin kayıtlar, hayvan refahı biriminde görevli deney hayvanının yetiştirilmesi, üretimi ve bakımından sorumlu Veteriner Hekim tarafından tutulur. Söz konusu kayıtlarda temin edilen hayvanların sayıları, türleri, temin edildikleri yerler, kullanıcı kuruluşa geldiği tarih ve yapılan tüm işlemler bulunur. Bu kayıtlar en az beş yıl süreyle muhafaza edilir.

ç) Değişik nedenlerle Etik Kurulu Başkanının bulunmadığı durumlarda Başkanvekili Etik Kurulu üyelerini toplantıya davet eder ve gerekli kararların alınmasını sağlar.

UÜHADYEK’na başvuru işlemleri

MADDE 10- (1) UÜHADYEK’na başvuru işlemleri aşağıda belirtildiği şekilde yapılır.

a) Başvurular, Etik Kurul’a Uşak Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurul Başvuru Formu (Ek-1), UÜHADYEK Yönergesini kabul ettiklerine dair araştırmaya katılan tüm araştırmacılar tarafından imzalanmış Uşak Üniversitesi, Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurul Taahhütnamesi (Ek-2) ve hayvanlara proje prosedürünü uygulayacak çalışma personel(ler)ine ait ‘Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası’ ile yapılır.

b) Başvuruların, tez çalışmalarında “Yürütücü” sıfatıyla “Danışman Öğretim Üyesi” tarafından, diğer araştırma projelerinde ise Öğretim Üyesi, Öğretim Görevlisi ve Doktor Araştırma Görevlisi statüsündeki “Araştırma Yürütücüsü” tarafından Uşak Üniversitesi Hayvan Deneyleri Etik Kurulı Sekreterliği’ne yapılması gereklidir.

c) Usulüne uygun olarak yapıldığı belirlenen bütün başvurular ve alınan kararlar tarih ve sayı numarası verilerek kayıt altına alınır. Kayıtlar en az beş yıl süreyle muhafaza edilir.

Başvuruların değerlendirilmesi

MADDE 11- (1) UÜHADYEK’e yapılan başvurular için Etik Kurul Başkanı/Başkanvekili kurul üyesi sorumlu Veteriner Hekimi başvuru yapılan proje hakkında değerlendirme yapmak üzere raportör olarak görevlendirir. Veteriner Hekim, gerekli incelemeleri yaptıktan sonra toplantı öncesi Ek-3’teki değerlendirme formunu doldurarak kurul başkanına sunar.

(2) Başvurular, aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınarak değerlendirilir.

a)    Bilimsel, eğitsel veya yasal gerekçeleri,

b)   Hayvan kullanımı gerekçeleri,

c)    Prosedürlerin mümkün olan en insani ve çevreye duyarlı şekilde gerçekleştirilmesinin tasarlanması,

          ç) Tahmin edilen bilimsel faydaları ve eğitim yönünden değeri,

d)   3R ilkesine uyumu,

e)    Prosedür şiddetinin sınıflandırılması,

f)    Elde edilecek fayda ve hayvanların çekeceği acı,

g) Öldürme metotları, prosedürler, anestezi, tekrar kullanım, bakım ve barınma şartlarının mevzuata uygunluğu,

ğ) Geriye dönük değerlendirmenin yapılıp yapılmayacağı ve ne zaman yapılacağına dair karar UÜHADYEK tarafından alınır.

(3) UÜHADYEK tarafından proje değerlendirmesini yapacak uzmanların; 3R ilkesi, deney tasarımı, hayvan deneyleri pratik uygulamaları, yaban hayvanları deneyleri pratik uygulamaları veya hayvan bakım ve beslenmesi konusunda yetkin olmasına göre seçilmesine dikkat edilir.

(4) Proje değerlendirmesi şeffaf olmalıdır. Fikri mülkiyet haklarının ve gizli bilgilerin korunması için, proje değerlendirmesi tarafsız bir şekilde gerçekleştirilir ve bağımsız tarafların görüşlerini de kapsayabilir.

Başvurulara karar verilmesi

MADDE 12- (1) UÜHADYEK’e yapılan başvurulara aşağıda belirtildiği şekilde karar verilir.

 a) Uşak Üniversitesi, Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu yaptığı değerlendirme sonucunda “uygun”, “düzeltilmesi gerekir”, “şartlı olarak uygun” ya da “uygun değildir” şeklinde karar verir (Ek-4). Verilen kararlar yazılı olarak başvuru sahibine bildirilir. Bir araştırma projesi hakkında “uygun değildir” kararı verildi ise aynı proje aynı şekilde tekrar sunulamaz. Kararlar, başvuru sahibine başvurunun yapıldığı tarihten itibaren kırk iş günü içinde yazılı olarak bildirilir. Bu süre proje değerlendirmesini de kapsar. Projenin karmaşıklığı veya birden çok bilim dalını ilgilendirdiği hallerde, UÜHADYEK sözü edilen süreyi bir defaya mahsus olmak üzere onbeş iş gününü geçmeyecek şekilde uzatabilir. Uzatma sebebi ve süresi gerekçelendirilerek, süre sona ermeden yürütücü bilgilendirilir. UÜHADYEK, bir projenin yapılabilirliğini sınamak amacıyla az sayıda hayvan üzerinde ön deneylerin yapılmasını isteyebilir. Bu durumda kesin karar, “şartlı olarak uygun” kararı verilen projelerdeki usullere göre verilir.

b) Hakkında “düzeltilmesi gerekir” kararı verilen projeler, düzeltildikten sonra tekrar değerlendirilir, “şartlı olarak uygun” kararı verilen projeler, UÜHADYEK tarafından belirlenecek bir süre boyunca, hayvan refahı birimi tarafından izlenip, istenen şartların yerine getirilip getirilmediği değerlendirildikten sonra “uygun” ya da “uygun değildir” şeklinde karara bağlanır ve proje ile ilgili UÜHADYEK’e rapor verilir.

c) İzin verilen projelerde hayvan refahını olumsuz etkileyecek herhangi bir değişiklik olup olmadığı UÜHADYEK tarafından denetlenir. UÜHADYEK onaylanan projeye uyulmaması durumunda, verilen izni iptal eder. İznin iptal edilmesi durumunda; hayvan refahı birimi tarafından, projede kullanılan veya kullanılması öngörülen hayvanların refahının olumsuz yönde etkilenmemesi sağlanır.

ç) Proje, kurul toplantısında tartışılır ve görüş oluştuktan sonra rapor hazırlanır. Kesin rapor kurul üyeleri tarafından imzalanır. Karara katılmayan üye ‘karşı oy' gerekçesini karara yazmak zorundadır.

d) Kayıtlar, HADMEK ve Bakanlığın denetimine açık tutulur.

e) Araştırmanın her türlü hukuki ve mali sorumluluğu araştırmayı yapan kişi(ler), kurum(lar) veya kuruluş(lar)a aittir.

f) UÜHADYEK gerek görürse uzmanın/uzmanların görüşüne başvurabileceği gibi araştırma yürütücüsü ile de görüşme yapabilir.

g) UÜHADYEK üyelerine ait başvurular görüşülürken ilgili kurul üyesi görüşmelere katılamaz ve oy kullanamaz.

ğ) Tür tanımlama ile ilgili doğadan yaban hayvanı kullanılmasında Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nden alınan izin UÜHADYEK izni yerine geçer.

h) Saha araştırmalarının birden fazla ilde yürütülmesi halinde sadece bir yerin HADYEK onayının alınması yeterlidir.

(2) Aşağıdaki müdahaleler UÜHADYEK iznine tabi değildir.

a) Teşhis ve tedavi amaçlı klinik uygulamalar.

          b) Ölü hayvan veya dokusu, mezbaha materyalleri, atık fetuslar ile yapılan prosedürler.

          c) Süt sağma,

ç) Dışkı veya altlık örneği toplama,

          d) Sürüntü ile örnek alma.

Başvuru sahiplerinin sorumlulukları

MADDE 13- (1) Başvuru sahibi aşağıda belirtilen sorumlulukları kabul eder.

a) Başvuru formlarında verdikleri tüm bilgilerin doğruluğunu,

b) UÜHADYEK onayı olmadan projelerle ilgili deneylere başlamayacaklarını,

c) Deney hayvanlarında yapılacak işlemleri başvuru formunda belirtilen hususlar uygun şekilde yapmayı ve UÜHADYEK’un çalışmaları izlemek istemesi halinde laboratuvarlarını ve çalışma düzenlerini kurul üyelerine açmayı,

ç) Araştırmada ismi bulunan tüm araştırmacıların UÜHADYEK karşısında eşit sorumlulukları olduğunu,

d) Deneyin bitiminde Ek-5’te belirtilen ‘Proje Sonuç Raporu’nu doldurarak UÜHADYEK’na vermeyi,

kabul eder.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Deney Hayvanları ve Araştırmalara İlişkin Uygulamalar

Deney hayvanı

MADDE 14- (1) UÜHADYEK’nun çalışmalarında kullanılacak hayvanlara ilişkin hususlar şunlardır.

a) Deney hayvanları üzerinde yapılacak tüm uygulamaların UÜHADYEK tarafından onaylanmış olması zorunludur.

b) UÜHADYEK tarafından yapılan düzenlemelere uygun olarak alınmış genel veya özel istisna olmadıkça deneylerde kullanılacak;

1)   Tavuk  (Gallus gallus),

2)   Bıldırcın  (Coturnix coturnix),

türlerinin ve deneyde kullanılacak tüm hayvanların kayıtlı yasal deney hayvanı üreticisi ve tedarikçilerinden alınmış olması şartı aranır.

c) Kedi, köpek gibi evcil türlerin sokakta başıboş olanları, deneylerde kullanılmaz. Ancak, hayvanların sağlık ve refahı ile ilgili çalışmalara ihtiyaç duyulması, çevre, insan ve hayvan sağlığına karşı ciddi tehlike oluşturması ve çalışmanın amacının sadece başıboş hayvan kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçelerin kurula sunulması hallerinde bu hayvanlar deneylerde kullanılabilir.

ç) İnsan dışı primatların deneylerde kullanılmasına, istisnai durumlarda ve prosedürün amacının insan dışı primatlar dışında bir tür kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe mevcutsa izin verilir.

d) Büyük kuyruksuz maymunlar deneylerde kullanılamaz.

e) Doğadan alınmış yaban hayvanı üzerinde yapılacak deney bir bilimsel gerekçeyle; ancak diğer hayvanların deneyin amacı bakımından yeterli olmaması halinde onaylanır. Bu konuda yapılan çalışmalarda UÜHADYEK’ın onayından sonra Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nden izin alınır.

f) UÜHADYEK deneylerde kullanılacak hayvanların hangi üretici ya da tedarikçilerden temin edildiğini gösterir belgeyi kayıt altına alır. 

g) UÜHADYEK tarafından ulusal mevzuat ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde nesli tehlike altında olan ve korunan türler ile CITES Sözleşmesinin Ek-1 Listesindeki türlerin kullanılmasına; prosedür, 5 inci maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı alt bendi ile (c) ve (d) bentlerinde belirtilen amaçlardan birine sahipse ve prosedürün amacının söz konusu türlerin dışındaki türler ile gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe mevcutsa izin verilir.

ğ) Klinik araştırmalarda kullanılan hayvanlar üzerinde yapılması planlanan çalışmalar için hayvan sahiplerinden aydınlatılmış onam formu alınmalıdır" ve "Çiftlik hayvanları üzerinde yapılması planlanan çalışmalarda proje yürütücüsü tarafından Bakanlığa proje bazlı izin için başvuru yapılır. Söz konusu izin alındıktan sonra proje UÜHADYEK'te incelenir.

h) Deney hayvanı ünitesinde yapılacak çalışmalarda deney hayvanı üzerinde uygulanacak prosedürler sorumlu Veteriner Hekim gözetiminde ve kontrolünde yapılmalıdır.

Deney hayvanlarının kullanım amaçları

MADDE 15- (1) Deney hayvanlarının kullanım amaçları;

a)  Temel araştırmalar,

b) Aşağıdaki amaçlardan herhangi birini taşıyan translasyonel veya uygulamalı araştırmalar.

1) İnsan, hayvan veya bitkilerdeki hastalık, sağlık bozuklukları ve diğer anormalliklerin önlenmesi, tanı, tedavisi veya bunlardan kaçınma,

(2) İnsan, hayvan veya bitkilerdeki fizyolojik bozuklukların incelenmesi, belirlenmesi, düzeltilmesi veya modifikasyonu,

(3) Hayvanların refahı ve tarıma dayalı olarak yetiştirilen hayvanların üretim şartlarının iyileştirilmesi,

c) “(b)” bendinde belirtilen amaçlardan herhangi biri için, ilaçlar, gıda hammaddeleri, yem hammaddeleri, başka maddeler ve ürünlerin kalite, etkinlik ve güvenilirliklerinin geliştirilmesi, üretilmesi ve test edilmesi,

ç) İnsan sağlığı, hayvan sağlığı ve refahı için doğal çevrenin korunması,

d) Türlerin korunmasını amaçlayan araştırmalar,

e) Mesleki becerilerin kazandırılması, sürdürülmesi veya geliştirilmesi için yükseköğrenim veya eğitimi,

f) Adli tıp soruşturmalarıdır.

Anestezi ve anestezi uygulaması, öldürme ve deneylerde şiddet sınıflandırılması ile ilgili işlemler

MADDE 16- (1) Anestezi ve anestezi uygulanması, öldürme ve deneylerde şiddet sınıflandırması ile ilgili işlemler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca 13.12.2011 tarih ve 28141 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmeliğin 21 inci ve 22 nci maddeleri ile Ek-8 ve Ek-9’a göre yapılır.

Hayvanlarının deneylerde tekrar kullanımı

MADDE 17- (1) Daha önce bir ya da birkaç deneyde kullanılan bir hayvanın tekrar kullanılmasına aşağıdaki durumlarda UÜHADYEK tarafından izin verilir.

a) Daha önceki deneylerin gerçek şiddeti “hafif” veya “orta” ise,

b) Hayvanın genel sağlık durumu tamamen eski haline dönmüşse,

c) Yeni deney “hafif”, “orta” veya “düzelmez” olarak sınıflandırılmışsa,

ç) Hayvan üzerinde daha önce gerçekleştirilen prosedürleri değerlendirebilecek bir Veteriner Hekim veya ehil kişi tarafından uygun bulunmuşsa,

d) İstisnai durumlarda, (a) bendini uygulama dışı bırakacak şekilde ve hayvanın Veteriner Hekim tarafından muayene edilmesinden sonra, hayvanın şiddetli acı, ızdırap veya eşdeğerini içeren bir deneyde birden fazla kullanılmaması şartıyla bir hayvanın tekrar kullanılmasına izin verilebilir.

Deneyin sonlandırılması

MADDE 18- (1) Deneyle ilgili olarak daha fazla gözlemin yapılamayacağı hallerde ya da genetiği değiştirilmiş hayvan soyları ve nesilleri artık takip edilmiyorsa veya sürekli devam eden bir şekilde iğne batırılmasına eşdeğer ya da daha fazla acı, eziyet, ızdırap ve kalıcı hasar yaşaması bekleniyorsa deney sonlandırılmalıdır.

(2) Deneyin sonunda, bir hayvanın yaşamaya devam etmesine dair karar Veteriner Hekim tarafından alınır. Bir hayvanın yaşatılmaya devam etmesi durumunda, sağlık durumuna uygun bakım ve barınma hizmeti sağlanır. Hayvan orta veya şiddetli acı, eziyet, ızdırap ve kalıcı hasar yaşamaya devam ediyorsa uygun yöntemlerle öldürülür.

Proje özetleri

MADDE 19- (1) Fikri mülkiyet hakkı ve gizli bilgilerin korunmasına tabi olarak, teknik olmayan proje özeti aşağıdaki hususları kapsar.

a) Tahmin edilen hasar ve faydalar ile kullanılan hayvan kimliği de dâhil, projenin hedefleri hakkında bilgiyi,

b) 3R ilkesine uyulduğunu,

(2) Teknik olmayan proje özeti anonim olacak şekilde ve kullanıcı ile personelin ad ve adreslerini içermeyecek şekilde hazırlanır.

(3) UÜHADYEK, teknik olmayan proje özetinde projenin geriye dönük değerlendirme sürecine tabi tutulup tutulmayacağı ve bu sürenin sınırının belirtilmesini talep edebilir. Bu durumda, teknik olmayan proje özetinin geriye dönük değerlendirmenin sonuçlarıyla güncelleştirilmesini sağlar.

(4) Tarım ve Orman Bakanlığı’nca veri tabanı oluşturulması durumunda, yetki verilen projelerin teknik olmayan proje özetleri ve bunlarda yapılan güncellemeler bu veri tabanında yayınlanır.

Deneysel çalışmalardaki değişiklik ve geriye dönük değerlendirme

MADDE 20- (1) UÜHADYEK izni alınarak sonuçlandırılan projeler ile ilgili geriye dönük değerlendirme yapılması kararı alınması halinde UÜHADYEK’e ibraz edilen dokümanlara göre aşağıdaki hususlar değerlendirilir.

a) Projenin amaçlarına ulaşılıp ulaşılamadığı,

b) Kullanılan hayvan türlerinin sayısı, hayvanlara verilen zarar ve prosedürlerin şiddeti,

c) 3R prensibinin uygulanmasına katkıda bulunabilecek unsurlar,

(2) İnsan dışı primatların kullanıldığı tüm projeler ve uzun süreli ve iyileştirilemeyen şiddetli ağrı, eziyet ve ızdırap içeren prosedürler de dahil “şiddetli” olarak sınıflandırılan prosedürleri içeren projeler geriye dönük değerlendirmeye tabi tutulur.

(3) İkinci fıkra hükümleri dışındaki projeler geriye dönük değerlendirmeden muaf tutulabilir.

BEŞİNCİ BÖLÜM

Eğitim

Deney hayvanları üzerinde çalışacak araştırmacıların ve personelin eğitimi

MADDE 21- (1) Deney hayvanı ile uğraşacak personelin eğitiminde uyulması gerekli hususlar aşağıda belirtilmiştir.

a) Deney hayvanı ile uğraşan ve/veya uğraşacak araştırıcıların eğitilmesi için eğitim programlarının düzenlenmesi, deney hayvanları kullanım sertifika programlarının açılması, düzenlenmesi ve yürütülmesinden UÜHADYEK sorumludur. Bu programlarda başarılı olanlara, ilgili UÜHADYEK tarafından “Deney Hayvanı Kullanım Sertifikası” verilir.

b) Deney hayvanı kullanarak her türlü eğitim, araştırma, uygulama ve test yapmak isteyen veya bu programların yapılmasında deney hayvanlarına dokunarak ve gözlemleyerek katkıda bulunan öğrenciler, araştırmacılar, akademik, sağlık, teknik ve idari personel deney hayvanı kullanıcısı olarak kabul edilir.

c) Deney hayvanı kullanıcıları, sertifika almadan bu hayvanlar üzerinde deney, eğitim, test amacıyla işlem yapamaz ve çalışma mekânlarında bu hayvanları barındıramazlar. Çiftlik hayvanlarıyla yapılacak araştırmalarda araştırma ekibinin içinde bir Veteriner Hekim bulunması zorunludur. Bu durumda Veteriner Hekimin deney hayvanları kullanım sertifikası bulunması gerekli değildir.

ç) UÜHADYEK; deney hayvanı üretilmesi ve yetiştirilmesi ile sorumlu personelin asgari olarak bilgilendirilmesi ve uyulması gereken usul ve esasları içeren bir meslek içi eğitim programı hazırlar ve periyodik olarak uygulanmasını denetler. Eğitim programları yetkili kişiler tarafından yürütülür. Kurum içinde yetkili kişilerin kimler olduğu UÜHADYEK tarafından belirlenir.

d) UÜHADYEK’nun onayına sunulan çalışmalarda, deney hayvanı kullanan kişinin kullanım sertifikası olmaması halinde çalışmalarına onay verilmez.

e) Bir araştırıcı, kendi sertifikası olmaması halinde araştırma yürütücüsü olarak başka kişilerle ortak çalışma yapmak amacıyla UÜHADYEK’na başvurabilir. Kendisinin katıldığı, ancak doğrudan deney hayvanlarıyla işlem yapmayan araştırmacılar, sertifikalı deney hayvanı kullanıcılarının yardımıyla deneylerini sürdürebilirler.

f) Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası Eğitim Programı HADMEK’in belirlediği esaslar çerçevesinde hazırlanarak UÜHADYEK tarafından ilan edilir.

g) Deney hayvanları kullanım sertifika programlarında derslerin %80’ine devam etmek zorunludur.

ğ) Kursiyerlerin sertifika alabilmeleri için kurs sonunda yapılacak olan sınavda 100 üzerinden en az 70 puan almaları gereklidir.

h) Sertifika programlarının nasıl yürütüleceği UÜHADYEK tarafından belirlenir.

ı) Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik hükümlerine göre düzenlenen deney hayvanları kullanım sertifika programlarına kayıt yaptırarak devam ve başarı koşullarını yerine getiren kursiyerlere "Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası" verilir. Deney hayvanları kullanım sertifikası, UÜHADYEK Başkanı ve Rektör tarafından imzalanır.

i) Lisans/yüksek lisans düzeyinde deney hayvanı kullanımı ile ilgili alınmış olan eğitimlerin sertifika programına eşdeğer olup olmadığına UÜHADYEK karar verir. Uygun görülen eğitim programlarını tamamlayanlara UÜHADYEK tarafından sertifika verilir.

ALTINCI BÖLÜM

Çeşitli ve Son Hükümler

Gizlilik

MADDE 22- (1) UÜHADYEK’nun yazışmaları gizli olup bu yönergede belirtilen yetkili kurumlar dışında üçüncü şahıslara bilgi verilmez.

(2) UÜHADYEK’na sunulan projeler ve ilgili kurul kararları telif hakları dikkate alınarak, başvuru sahiplerinden başkasına açıklanamaz.

Geçerlilik süresi

MADDE 23- (1) UÜHADYEK kararları verilen süre boyunca geçerlidir. Tamamlanmayan projeler için ek süre istenmesi gereklidir. UÜHADYEK talebi değerlendirir ve alınan kararı başvuru sahibine bildirir.

Yürürlükten kaldırılan mevzuat

MADDE 24- (1) Merkezi Etik Kurulu tarafından 15-07-2016 tarih ve 44 sayılı kararı ile onaylanan Uşak Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Yönergesi yürürlülükten kaldırılmıştır.

Yürürlülük

MADDE 25- (1) Uşak Üniversitesi Senatosu tarafından kabul edilen bu yönerge, Merkezi Etik Kurulu (HADMEK) tarafından onaylandığı tarihten itibaren yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 26- (1) Bu Yönerge hükümlerini Uşak Üniversitesi Rektörü yürütür.